Dag 1 van de uitgebreide cursus visziekten

De eerste cursusdag van de uitgebreide cursus visziekten welke afgelopen zaterdag werd gehouden bij het Cursuscentrum Dierverzorging te Barneveld, zit er weer op. Tijdens de uitgebreide introductie van de veertien cursusleden werd bij een ieder kort zijn of haar geschiedenis in de koihobby toegelicht en de verwachtingen die hij of zij van deze cursus heeft. Eigenlijk kwamen de verwachting bij de meesten wel overeen: veel kennis op het gebied van visgezondheid vergaren om problemen bij de eigen Koi zoveel mogelijk te beperken. Hierbij hadden sommigen nog de aanvulling om niet voor elke wissewasje een koidokter in te hoeven schakelen en dat de kennis in sommige regio’s van het land te beperkt is op het gebied van visgezondheid. Het is dus alleen maar heel positief dat deze hobbyisten bereidt zijn om veel energie, tijd en toch ook wel geld in deze cursus te willen steken met als resultaat hun eigen kennisniveau op te krikken. Wat mij gelijk opviel bij het doornemen van de deelnemerslijst, is dat er nogal veel mensen uit het noorden, noord-oosten en noord-westen van het land op deze cursus zijn afgekomen. Ik als bijna randstad-ter val er dan toch wel een beetje buiten, gelukkig bestaan er geen grenzen meer als het woord ‘Koi’ eenmaal is gevallen.

De cursus staat onder leiding van (An?)Tony Achterkamp en Foppe Zwanenburg welke respectievelijk bioloog en dierenarts zijn. Daarnaast was Joop van Tol, als scheidend hoofd van de KVA (Koi Vijver Adviesdienst), aanwezig voor de mentale en fotografische ondersteuning.

De eerste cursusdag zou vooral in het teken staan van de waterchemie. Hierbij werd logischerwijs begonnen met de uitleg van het woord ‘water’. Water kan worden onderverdeeld in ‘watersamenstelling’ en ‘waterkwaliteit’. Onder de term watersamenstelling behoren de GH (gezamenlijke hardheid), KH (carbonaathardheid), pH, zoutgehalte en temperatuur. De term waterkwaliteit behelst de waterparameters NH3/NH4 (ammoniak/ammonium), NO2 (nitriet), NO3 (nitraat) en O2 (opgeloste zuurstof). Vervolgens werden de ideale waarden van deze parameters voor Koi bepaald. De volgende ‘ideale’ waarden werden door cursusleider Tony bepaald:

Parameter   Ideaalwaarde
GH               10 °dh
KH               5-7 °dh
pH                7-7,5
NH3             0 mg/l
NO2            0 mg/l
NO3            5-30 mg/l
O2               8 mg/l

De GH werd op 10 °dh bepaald, daar deze voor plantengroei zo hoog moet zijn. Wanneer er echter geen planten in de vijver hoeven te groeien, mag deze ook lager zijn. De KH is de buffer voor de pH en dient tussen de 5 en 7 °dh te liggen. Een bijbehorende pH ligt dan tussen de 7 en 7,5. Giftig NH3 en NO2 is idealiter 0 mg/l en NO3 kan bij hogere waarden groeiremmend zijn en een negatieve invloed op het pigment hebben. Een O2-waarde van 8 mg/l is ideaal, al is dit in de zomer niet altijd realiseerbaar. Over deze ‘ideale’ waarden kan natuurlijk gediscussieerd worden, al zullen de eventuele andere ‘ideale waarden’ zeer dicht tegen deze aanliggen. In mijn artikel over mijn praktijkonderzoek over de watersamenstelling en waterkwaliteit bij de Marudo Koi Farm, welke in Koi Wijzer 38 is verschenen, is meer te lezen over ‘mijn’ ideale waarden en de waarden die de vijvers van de Marudo Koi Farm hebben.

De GH bestaat vooral uit de mineralen calcium (CaCO3 en CaSO4) en magnesium (MgCO3 en MgSO4), de KH uit CO3 en HCO3-ionen. Ionen zijn moleculen in een oplossing en kunnen door hun positieve of negatieve lading binden aan bepaalde stoffen. Koi welke worden gevoerd scheiden ureum uit. Deze ureum wordt omgezet in ammoniak (NH3) en/of ammonium (NH4), dit is afhankelijk van de pH. Bij een pH van hoger dan 7,2 wordt een deel van het ammonium omgezet in de veel giftigere vorm ammoniak.

Nitriet, NO2, wordt gevormd door de oxidatie van ammonium (NH4+) door de nitrificerende bacterie Nitrosomonas spp.. De bacterie Nitrobacter spp. Zet nitriet in nitraat, NO3 om. De grootste bron van nitriet in de aquacultuur is de oxidatie (omzetting) van ammonium welke is uitgescheden door de vis. Nitraat is het gevolg van de oxidatie van nitriet door de bacterie Nitrobacter spp. De stikstofkringloop is al eerder besproken in het blog 'Door de ogen van een deelnemer'.

In scheikundige formules ziet dit er zo uit:

2 NH4+ en 3 O2 --> 2 HNO2 en 2 H2O en 2 H+
Ammonium + Zuurstof vormt Salpeteterigzuur, Water en Waterstof.

Vervolgens: HNO2 --> H+ en  NO2-
Salpeterigzuur lost volledig op in water tot één Waterstof-ion en één Nitriet-ion.

Twee ammoniak/ammonium-moleculen worden met behulp van bacteriën tot twee moleculen salpeterigzuur geoxideerd, waarbij drie zuurstofmoleculen wordt verbruikt. Bij de omzetting van ammonium komen in dit proces tevens twee waterstofionen vrij. Deze waterstof-ionen zijn bij ammoniak al vrijgekomen bij de vorming van ammonium naar ammoniak.

Daarna: 2 NO2- en O2 --> 2NO3-
Nitriet + Zuurstof vormt Salpeterzuur (Nitraat)

Twee nitriet-ionen worden met behulp van de Nitrobacter-bacteriën tot twee nitraat-ionen worden geoxideerd, waarbij één zuurstofmolecuul wordt verbruikt.

De KH buffert, met behulp van bicarbonaten, de pH door middel van binding van de door het nitrificatieproces ontstane zuren (H+):

H+ en HCO3- -->H2CO3
Waterstof + bicarbonaat vormt koolzuur
H2CO3  --> H2O en CO2
Koolzuur valt uiteen in water en koolzuurgas
Het koolzuurgas (CO2) verdwijnt vervolgens voor een groot deel in de lucht.

Wanneer de KH te laag (<3°dh) is, bestaat er de kans dat er te weinig bicarbonaten beschikbaar zijn om de verzuring van het water (dmv het nitrificatieproces) tegen te gaan, en dus te bufferen, zodat de pH kan gaan schommelen. Een pH-schommeling, of een pH-shock, kan ontstaan als de bicarbonaten opgebruikt zijn en er vervolgens veel zure stoffen in het water terecht komen, zoals bij bijvoorbeeld zure regen of rottend organisch materiaal (planten, voer, etc.).

Tony gaf als toevoeging de zin “Vissen plassen het water zuur”, wat natuurlijk perfect overeenkomt met de stikstofkringloop.

Een interessante toevoeging aan dit verhaal is een methode om aan filterbacteriën te komen. Deze zijn namelijk niet alleen in flesjes te koop bij de plaatselijke koihandelaar, maar ook in het bos in een laag composterende bladeren. Het rottingsproces van bladeren werkt hetzelfde als de stikstofkringloop in onze vijver en waarborgt ook dezelfde bacteriën. Wanneer de compostlaag in een emmer met water wordt gedaan en vervolgens flink wordt geroerd, zullen de bacteriën vrij in het water terecht komen. Na het affilteren van deze emmer houdt men de vrije bacteriën in schoon water over. Deze kunnen vervolgens in het vijverwater worden ‘losgelaten’, zodat de bacteriecultuur in de vijver kan worden opgebouwd.

Na de theorie te hebben doorgenomen, was het tijd voor de lunch, welke prima verzorgd was. Vervolgens werd de theorie in de praktijk behandeld en werd er per groepjes van drie een bepaald aquarium getest (en daarnaast ook het leidingwater) op eerder genoemde waterparameters. Bij de volgende cursusdag zullen de gemeten waarden worden besproken. In de tussentijd zal het groepje na moeten denken over het verschil tussen de waarden in het aquarium en het leidingwater en hoe deze waarden kunnen worden aangepast aan de ideale waarden voor Koi.

Al met al een zeer nuttige en leerzame dag. Voor mij was het trouwens ook alweer drie jaar geleden dat ik echt op de scheikunde stof heb gestudeerd, dus dag 1 was een mooie opfriscursus voor me. De besproken stof klinkt bij de meesten waarschijnlijk allemaal wel bekend, maar nu wordt het toch allemaal nog even wat helderder. Ik hoop dat er bij de volgende cursusdagen veel interactie en discussie met elkaar zal zijn om de besproken stof helemaal duidelijk te maken.

De volgende cursusdag is op 6 maart. Helaas kan ik er dan niet bij zijn. Ik vertrek namelijk op 5 maart naar het land van de reizende zon, om weer wat (Koi)cultuur te snuiven en de banden tussen KoiQuest en diverse koikwekers te versterken. Het doel is om veel informatie bij de kwekers los te weken en deze middels Nishikigoi Novelle en diverse artikelen met jullie te delen. Daarnaast natuurlijk mooie visjes kijken!

Tot Koi!